Το περιβαλλοντικό φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής ως αποτέλεσμα λανθασμένης διαχείρισης των φυσικών πόρων, απώλειας βιοποικιλότητας και αρνητικής επίδρασης ανθρωπογενών παρεμβάσεων στο φυσικό περιβάλλον, είναι γενεσιουργό πολλών φυσικών καταστροφών, επιφέροντας μια νέα κρίση για την παγκόσμια κοινότητα με έντονες περιβαλλοντικές, οικονομικές, κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιπτώσεις.
Τα σημάδια της κλιματικής αλλαγής, δυστυχώς, είναι έκδηλα εδώ και δεκαετίες. Σε παγκόσμιο επίπεδο καταγράφηκαν καταστροφικές πυρκαγιές σε διάφορα μέρη του πλανήτη (Αυστραλία, Αφρική, Καλιφόρνια), κυκλώνες σαρώνουν τη Μεσόγειο, προκαλώντας μεγάλες καταστροφές στις ακτές της Ισπανίας, ξηρασίες στη Ν. Αφρική λόγω της εκτεταμένης ανομβρίας, ενώ η αύξηση της θερμοκρασίας σε παγκόσμια κλίμακα είναι πλέον επιστημονικά τεκμηριωμένη. Σύμφωνα, δε, με την πρόσφατη δημοσίευση της Έκθεσης Παγκόσμιας Αξιολόγησης του 2022 της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή προβλέπεται ραγδαία αύξηση έως το 2030 των φυσικών καταστροφών (καύσωνες, ξηρασίες, πλημμύρες, πυρκαγιές, κλπ) ως επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Ανάλογα φαινόμενα καταστροφών έχουν σημειωθεί τα τελευταία χρόνια και στον ελλαδικό χώρο. Οι πλημμύρες στη Θεσσαλία και την Εύβοια, οι μεγάλες πυρκαγιές του περασμένου καλοκαιριού στην Αττική, στην Πελοπόννησο και στη Βόρεια Εύβοια, αποδεικνύουν πως η χώρα μας είναι ευάλωτη στις φυσικές καταστροφές, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για μία νέα στρατηγική απέναντι στα νέα δεδομένα που έχει διαμορφώσει η κλιματική κρίση. Μία νέα στρατηγική για τη διαχείριση και αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης που άρχισε να υλοποιείται, έγκαιρα, ακολουθώντας τις οδηγίες και τις κατευθύνσεις του Πρωθυπουργού κ. Κυριάκου Μητσοτάκη. Μία στρατηγική που εδράζεται σε τρεις πυλώνες, οι οποίοι είναι:
• Η προώθηση της «πράσινης» ανάπτυξης με εμπροσθοβαρή στοχοθεσία και γενναίες πρωτοβουλίες σε εθνικό, αλλά και σε ευρωπαϊκό / διεθνές επίπεδο, ώστε να μετριαστούν οι πιέσεις από την κλιματική κρίση, αλλά και να περιοριστούν -στο μέτρο του δυνατού- τα γενεσιουργά αίτια των αρνητικών αυτών φαινομένων και επιπτώσεων.
• Η έμφαση στην πρόληψη και προστασία έναντι των φυσικών καταστροφών, σε ένα πλέγμα συνεργασιών σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης, υλοποίησης νέων εξελιγμένων πρακτικών, αλλά και προώθησης στοχευμένων παρεμβάσεων, μέτρων και δράσεων για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας έναντι των συνεπειών της κλιματικής κρίσης.
• Η διαμόρφωση ενός πλαισίου κρατικής αρωγής μετά τη φυσική καταστροφή, μέσα από την προώθηση και υλοποίηση, τόσο γενικών όσο και ειδικών, μέτρων στήριξης και έργων αποκατάστασης στις περιοχές που πλήττονται από μία φυσική καταστροφή, εστιάζοντας, μεταξύ άλλων, σε νοικοκυριά, επιχειρήσεις, αγρότες, αλλά και σε υποδομές και δίκτυα.
Όσον αφορά, ειδικότερα, την προσήλωση της χώρας μας στην προώθηση και εδραίωση της «πράσινης» ανάπτυξης, όλη αυτή την περίοδο έχουν τεθεί άξονες προτεραιότητας από το αρμόδιο Υπουργείο, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, που περιλαμβάνουν μία σειρά από παρεμβάσεις, δράσεις και προγράμματα που αφορούν α) στην εξοικονόμηση ενέργειας σε κτίρια οικιακού και τριτογενή τομέα, καθώς και σε δημόσια κτίρια, β) στην ενίσχυση της συμμετοχής των έργων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και γ) στην απεξάρτηση από ορυκτά καύσιμα με την προώθηση εναλλακτικών καυσίμων που συμβάλλουν στη εξοικονόμηση ενέργειας και στη μείωση εκπομπών των αερίων θερμοκηπίου.
Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην πρόληψη και προστασία έναντι των φυσικών καταστροφών, με την αναβάθμιση αρχικά της Πολιτικής Προστασίας, αλλά και με τη δημιουργία -εν συνεχεία- του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, το οποίο, σε συνεργασία και με όλα τα εμπλεκόμενα υπουργεία και τους φορείς, έχει τον πρώτο λόγο αυτού του πυλώνα της στρατηγικής. Με γνώμονα το τρίπτυχο πρόληψη-προετοιμασία/ετοιμότητα και ανθεκτικότητα, το Υπουργείο προωθεί μία σειρά από πρωτοβουλίες, στις οποίες εντάσσεται και το εμβληματικό πρόγραμμα «Αιγίς», συνολικού προϋπολογισμού 1,7 δισ. ευρώ, το οποίο όταν αναπτυχθεί πλήρως θα αλλάξει άρδην το πλαίσιο της πολιτικής προστασίας στην Ελλάδα, καθώς θα δίνει πλήρη εικόνα της χώρας σε πραγματικό χρόνο για κάθε είδους δυνητικό κίνδυνο, μέσω ειδικών συστημάτων παρακολούθησης και προειδοποίησης. Μάλιστα, μέσα από το «Αιγίς» προωθείται η υλοποίηση 13 Περιφερειακών Επιχειρησιακών Κέντρων Πολιτικής Προστασίας που θα βρίσκονται σε διαρκή επαφή με το Εθνικό Κέντρο Διαχείρισης Κρίσεων, προκειμένου να επιλυθεί το θέμα του κατάλληλου συντονισμού κάθε αναγκαίας επιχείρησης.
Ειδικότερα, τα κυρίως φαινόμενα καταστροφών που λαμβάνουν χώρα στην ελληνική επικράτεια είναι οι πλημμύρες και οι δασικές πυρκαγιές. Όσον αφορά το ένα στοιχείο, στο πλαίσιο ενίσχυσης της ανθεκτικότητας έναντι των πλημμυρικών φαινομένων εφαρμόζεται ένας σχεδιασμός έργων με τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων και υπηρεσιών που αφορά στη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας με στόχο τη μείωση της πιθανότητας και/ή των επιπτώσεων των πλημμυρών. Η ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του προβλήματος των πλημμυρικών φαινομένων βασίζεται στην ορθή διαχείριση των υδάτινων πόρων, στην καταγραφή και χαρτογράφηση των περιοχών υψηλού βαθμού κινδύνου πλημμυρών και στην υλοποίηση αντιπλημμυρικών έργων για τη διατήρηση και προστασία της φυσικής κατάστασης (κοίτης και πρανών) των υδατορεμάτων. Έργα τα οποία πραγματοποιούνται μέσα από την (γενναία) έκτακτη χρηματοδότηση της Κυβέρνησης τόσο προς τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, όσο και προς τα αρμόδια Υπουργεία, ώστε να ενδυναμωθεί η αντιπλημμυρική θωράκιση και να αντιμετωπιστούν διαχρονικές στρεβλώσεις που για δεκαετίες παρέμεναν σε εκκρεμότητα.
Όσον αφορά το έτερο στοιχείο, η πρόληψη για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών περιλαμβάνει μία σειρά μέτρων και δράσεων που υλοποιούνται με συνεργασία του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας και του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Τα μέτρα εστιάζουν, κυρίως, στην εκτέλεση έργων και εργασιών αντιπυρικής προστασίας σε δάση και δασικές εκτάσεις που εμπίπτουν στην κατηγορία των προκατασταλτικών έργων (βελτίωση-συντήρηση δασικού οδικού δικτύου, συντήρηση-εγκατάσταση υδατοδεξαμενών και πυροφυλακίων, φυτοτεχνικές εργασίες, κλπ) προς διευκόλυνση του έργου της καταστολής. Επίσης, υλοποιούνται προγράμματα μείωσης του κινδύνου πρόκλησης πυρκαγιών και προστασίας από επερχόμενη πυρκαγιά με απομάκρυνση μέρους ή συνόλου της βλάστησης γύρω από υποδομές και περιοχές ιδιαίτερης αξίας (αρχαιολογικοί χώροι, άλση, πάρκα, κλπ), στη ζώνη μίξης δασών-οικισμών, καθώς και στις εκτεταμένες δασικές εκτάσεις με τη διάνοιξη αντιπυρικών ζωνών και τη δασοκομική διαχείριση του υπορόφου βλάστησης.
Βασικός πυλώνας της στρατηγικής της Κυβέρνησης είναι το πλαίσιο κρατικής αρωγής προς τις περιοχές που επλήγησαν μετά από μία φυσική καταστροφή, όπως αυτό άρχισε να διαμορφώνεται από το 2021 και εμπλουτίζεται συνεχώς, αξιοποιώντας νέες διαδικασίες και την εμπειρία από το πεδίο
Τέλος, βασικός πυλώνας της στρατηγικής της Κυβέρνησης είναι το πλαίσιο κρατικής αρωγής προς τις περιοχές που επλήγησαν μετά από μία φυσική καταστροφή, όπως αυτό άρχισε να διαμορφώνεται από το 2021 και εμπλουτίζεται συνεχώς, αξιοποιώντας νέες διαδικασίες και μέσα, αλλά και την εμπειρία από το πεδίο. Ένα πλαίσιο που βασίζεται σε μία νέα φιλοσοφία, υπό τον συντονισμό του Υφυπουργού στον Πρωθυπουργό, με το διττό στόχο αφενός την ταχεία και δίκαιη στήριξη των πληγέντων και αφετέρου την όσο το δυνατόν ταχύτερη αποκατάσταση των περιοχών. Στο πλαίσιο αυτό, η μεταρρύθμιση και ο εκσυγχρονισμός του πλαισίου της κρατικής αρωγής, που ξεκίνησε με τη θέσπιση του νόμου 4797/2021 για την κρατική αρωγή προς επιχειρήσεις, αγροτικές εκμεταλλεύσεις και μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα φορείς, στην πορεία εξελίχθηκε και διευρύνθηκε, προκειμένου να ανταποκριθεί στις ανάγκες στήριξης μετά από μία φυσική καταστροφή.
Ειδικότερα, το πλαίσιο εμπλουτίστηκε με νέες, ψηφιοποιημένες διαδικασίες, ώστε μέσα από μία νέα, ενιαία ψηφιακή πλατφόρμα, το arogi.gov.gr, οι πολίτες να μπορούν με ταχύτητα να λάβουν άμεσα προκαταβολή της δικαιούμενης αποζημίωσής τους, την ενίσχυση πρώτης αρωγής, η οποία προβλέφθηκε τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τους πολίτες και τα νοικοκυριά που επλήγησαν. Ταυτόχρονα, εισήχθησαν νέες διαδικασίες, με στόχο την ενίσχυση των αγροτικών εκμεταλλεύσεων για τις απώλειές τους, λόγω και του ευάλωτου χαρακτήρα τους απέναντι σε ακραία φαινόμενα. Παράλληλα, βασικό στοιχείο της διαχείρισης της επόμενης μέρας είναι η δρομολόγηση και υλοποίηση των απαραίτητων έργων και εργασιών αποκατάστασης, μέσα από τη στενή συνεργασία και με την τοπική αυτοδιοίκηση.
Όσον αφορά, ειδικότερα, την αποκατάσταση σε περιοχές που επλήγησαν από πλημμυρικά φαινόμενα, αυτή περιλαμβάνει την υλοποίηση τεχνικών έργων αποκατάστασης των ζημιών που προκλήθηκαν σε υποδομές και δίκτυα, καθώς και στο πεδινό και ορεινό υδρογραφικό δίκτυο με την κατασκευή έργων αντιπλημμυρικής προστασίας και έργα προστασίας των υδατορευμάτων από υποβάθμιση, όπως η διάβρωση και η εναπόθεση φερτών υλών. Έργα που χρηματοδοτούνται από την Κυβέρνηση και υλοποιούνται από τις οικείες αρμόδιες υπηρεσίες τοπικής αυτοδιοίκησης, σε συνεργασία με τα αρμόδια Υπουργεία και άλλους αρμόδιους φορείς και υπηρεσίες. Συνάμα, η μεταπυρική αποκατάσταση των καμένων και υποβαθμισμένων δασικών οικοσυστημάτων απαιτεί μία ολιστική αντιμετώπιση καθώς οι συνέπειες των δασικών πυρκαγιών είναι περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές. Τα έργα και οι δράσεις που ακολουθούν τις δασικές πυρκαγιές επικεντρώνονται:
• Στην κατασκευή αντιδιαβρωτικών και αντιπλημμυρικών έργων, καθώς άμεση επίδραση των πυρκαγιών είναι η μείωση της υδατοσυγκράτησης και της ταχύτητας διήθησης του νερού στο έδαφος με αποτέλεσμα την αύξηση της επιφανειακής απορροής προς τα χαμηλότερα τμήματα των υδρολογικών λεκανών απορροής, δημιουργώντας έντονα πλημμυρικά φαινόμενα στις πεδινές γεωργικές και αστικές περιοχές. Αυτό καθιστά σημαντική την έναρξη υλοποίησης των έργων αντιδιαβρωτικής και αντιπλημμυρικής προστασίας στο συντομότερο χρονικό διάστημα μετά το πέρας των πυρκαγιών.
• Στην επανίδρυση του δασικού οικοσυστήματος, καθώς μετά από κάθε πυρκαγιά πραγματοποιείται αξιολόγηση της δυνατότητας επανασύστασης της δασικής βλάστησης στην καμένη περιοχή με φυσική αναγέννηση ή τεχνητή αναδάσωση.
• Στην ανασυγκρότηση των οικονομικών δραστηριοτήτων που πραγματοποιούνταν στις πυρόπληκτες περιοχές, καθώς οι δασικές πυρκαγιές υποβαθμίζουν ή επηρεάζουν αρνητικά πολλούς τομείς της οικονομίας και της απασχόλησης, όπως καλλιέργεια και συγκομιδή δασικών προϊόντων (υλοτομίες, ρητίνευση, κλπ), αγροτουρισμός, κτηνοτροφία, κ.α. Για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιδράσεων σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο απαιτείται ο μεσοπρόθεσμος και μακροπρόθεσμος στρατηγικός σχεδιασμός, με εξεύρεση εναλλακτικών δυνατοτήτων βιώσιμης ανάπτυξης των πληγέντων περιοχών.
Η κλιματική κρίση αποτελεί, δυστυχώς, τη νέα δυσάρεστη πραγματικότητα, με νέα δεδομένα, στα οποία η χώρα μας προσαρμόζεται, ώστε να είναι σε θέση να μετριάσει, διαχειριστεί και αντιμετωπίσει τις αρνητικές επιπτώσεις αυτής. Και το πραγματοποιεί υλοποιώντας μια ολοκληρωμένη στρατηγική που εδράζεται στην προώθηση της πράσινης ανάπτυξης, στην πρόληψη έναντι των φυσικών καταστροφών και στην κρατική αρωγή την επόμενη ημέρα αυτών, αλλά και στην ανασυγκρότηση των περιοχών μετά από μία φυσική καταστροφή – όπου απαιτείται. Μία νέα στρατηγική που εδράζεται σε μία νέα φιλοσοφία, αλλά και στα νέα δεδομένα που έχουν δημιουργηθεί, ώστε το κράτος να είναι δίπλα στο πολίτη στο πλαίσιο των νέας, δυσάρεστης, πραγματικότητας που έχει δημιουργήσει η κλιματική κρίση.
*Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στην έκδοση «Περιβάλλον» της εφημερίδας «Μαγνησία», 05.06.2022
Χρήστος Τριαντόπουλος 